Μιλτιάδης Παπαμανώλης, εκ Βωλάδος

Ο Μιλτιάδης Παπαμανώλης ήταν Δωδεκανήσιος γλύπτης, εκδότης και αγωνιστής της Ενσωμάτωσης των Δωδεκανήσων με την Ελλάδα. Υπήρξε ιδρυτής και εκδότης της εφημερίδας Αυγή της Καρπάθου (αργότερα Δωδεκανησιακή Αυγή), καθώς και πρόεδρος των Καφεπωλών Ελλάδος και ιδρυτής της ομοσπονδίας τους. Η δράση του εκτείνεται από τον καλλιτεχνικό χώρο έως τον πολιτικό και κοινωνικό αγώνα για την εθνική ταυτότητα και τα δικαιώματα των επαγγελματιών.

Πρώτα χρόνια και εκπαίδευση

Ο Μιλτιάδης Παπαμανώλης γεννήθηκε στη Βωλάδα της Καρπάθου. Μαθήτευσε δίπλα στον γλύπτη Παναγιώτη Χρυσοχέρη και σε νεαρή ηλικία μετανάστευσε στην Αθήνα, όπου εργάστηκε και εκπαιδεύτηκε στο μαρμαρογλυφείο του Κοτζαμάνη. Σύντομα διακρίθηκε στον χώρο της γλυπτικής και δίδαξε μαθητές που αργότερα έγιναν γνωστοί καλλιτέχνες, όπως οι Φαληρέας και Δημητριάδης.

Καλλιτεχνική και επαγγελματική δραστηριότητα

Το 1907 αγόρασε κτήριο στην πλατεία Ηρώων στου Ψυρρή, όπου ίδρυσε το καφενείο «Η Ωραία Πεντέλη». Ο χώρος αυτός εξελίχθηκε σε σημείο συνάντησης και δράσης για Δωδεκανήσιους της εποχής, καθώς και για αγωνιστές της εθνικής υπόθεσης. Ταυτόχρονα αποτελούσε και το πιεστήριο στο οποίο τυπώνονταν οι Εφημερίδες Αυγή.

Εκδοτική δραστηριότητα

Στις 1 Απριλίου 1911 εξέδωσε το πρώτο φύλλο της εφημερίδας «Αυγή της Καρπάθου», η οποία είχε ως στόχο την ενημέρωση και την ενίσχυση της δωδεκανησιακής κοινότητας.

Μετέπειτα, η εφημερίδα μετονομάστηκε σε «Δωδεκανησιακή Αυγή» και αποτέλεσε σημαντικό όργανο επικοινωνίας των Δωδεκανησίων εντός και εκτός Ελλάδος.

Στην εφημερίδα αρθρογράφησαν εξέχουσες προσωπικότητες, όπως ο Μιχαήλ Μιχαηλίδης Νουάρος, ο Μιχαήλ Πετρίδης και ο καθηγητής Σκεύος Ζερβός. Περίπου 3.000 φύλλα διακινούνταν παράνομα στα Δωδεκάνησα, παρακάμπτοντας την ιταλική λογοκρισία με τη βοήθεια εργαζομένων στα ιταλικά ταχυδρομεία.

Η Αυγή κυκλοφόρησε από το 1911 έως το 1948, καθιστώντας την τη μακροβιότερη δωδεκανησιακή εφημερίδα της εποχής.

Πολιτική και εθνική δράση

Μετά την ιταλική κατοχή των Δωδεκανήσων (1912), ο Παπαμανώλης ίδρυσε την Καρπαθιακή Ένωση Αθηνών με στόχο τη διατήρηση της εθνικής ταυτότητας των νησιωτών και την ενίσχυση του αιτήματος για ένωση με την Ελλάδα.

Υπήρξε συνεργάτης και φίλος του Ελευθερίου Βενιζέλου, ενώ υποστήριξε ενεργά τη συμφωνία Βενιζέλου–Τιττόνι για την παραχώρηση των Δωδεκανήσων στην Ελλάδα. Αν και η συμφωνία δεν υλοποιήθηκε, ο Παπαμανώλης συνέχισε να ασκεί πολιτικές πιέσεις για την επίτευξη του στόχου.

Το 1917 ήρθε σε επαφή με τον συνταγματάρχη Παναγιώτη Κανονάρχο και συνέβαλε στη δημιουργία της Δωδεκανησιακής Νεολαίας Θεσσαλονίκης, που διοργάνωνε εκδηλώσεις και διαμαρτυρίες κατά της ιταλικής παρουσίας.

Το σάλπισμα της σάλπιγγας του Β Παγκοσμίου πολέμου τον βρίσκει στο πλευρό της επιτροπής του Συντάγματος Δωδεκανησίων Εθελοντών και στη τύπωσε πλαστών ταυτοτήτων σε ένα βράδυ με σκοπό την κατάταξη περισσότερων Δωδεκανησίων στο Σύνταγμα, αλλάζοντας τα πατρώνυμο και την ηλικία με χαρακτηριστική περίπτωση αυτή του Μανώλη Κουτλάκη από την Κάσο.

Παράλληλα διαθέτει όλο το ταμείο της Ένωσης για τις ανάγκες του Συντάγματος, ενώ έχει συνεχεί ανταπόκριση από τα πεδία της μάχης και την ημέρα που οι Γερμανοί μπαίνουν στην Αθήνα συνεχίζει να εκτυπώνει το τελευταίο φύλλο της Αυγής.

1937: η εκδρομή των εξορίστων στην Κάρπαθο

Το 1937 οργανώθηκε, με ειδική άδεια, εκδρομή 187 Δωδεκανησίων εξορίστων στην Κάρπαθο. Η εκδρομή αυτή είχε ως επίσημο σκοπό την επίσκεψη στον τόπο καταγωγής τους, ωστόσο συνδέεται και με προσπάθειες ενίσχυσης της τοπικής οργάνωσης και του εθνικού φρονήματος, σε μια περίοδο αυστηρής ιταλικής εποπτείας.

Κατά τη διάρκεια της επίσκεψης, ο Μιλτιάδης Παπαμανώλης, ο Μιχάλης Παπαμανώλης, ο Μιχαηλίδης Νουάρος, ο Γιώργος Καφετζιδάκης και άλλοι Δωδεκανήσιοι ήρθαν σε επαφή με τοπικές προσωπικότητες όπως οι Χριστόφορος και Φραγκιός Σακελλαρίδης, οι γιατροί Μηνάς Χαλκιάς και Μηνάς Οικονομίδης, καθώς και ο δάσκαλος Γιάννης Οθείτης.

Η εκδρομή θεωρείται σημαντική για τη συσπείρωση των Δωδεκανησίων και την ενίσχυση της επικοινωνίας με τους κατοίκους της Καρπάθου σε μια κρίσιμη περίοδο πριν από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Κοινωνική προσφορά

Ο Παπαμανώλης συμμετείχε σε δράσεις για την υποστήριξη των προσφύγων από τα Δωδεκάνησα και τη Μικρά Ασία. Συνεργάστηκε με την Άννα Ζουρούδη για τη δημιουργία των Δωδεκανησιακών Σχολείων στην Αθήνα και συνεισέφερε στην αποκατάσταση εξόριστων Καρπαθίων μέσω της Καρπαθιακής Ένωσης.

Συνέβαλε επίσης στη χρηματοδότηση εκπαιδευτικών και εκκλησιαστικών έργων στην Κάρπαθο, όπως το Δημοτικό Σχολείο Σπόων και το καμπαναριό της Πλαγιάς στη Βωλάδα.

Δράση κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο

Κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου συμμετείχε ενεργά στην Επιτροπή του Συντάγματος Δωδεκανησίων Εθελοντών, υποστηρίζοντας την ένταξη Δωδεκανησίων στον ελληνικό στρατό. Συνέβαλε στην έκδοση πλαστών ταυτοτήτων για την κατάταξη περισσότερων εθελοντών και διέθεσε πόρους της Ένωσης για τις ανάγκες του στρατεύματος.

Η Δωδεκανησιακή Αυγή συνέχισε να εκδίδεται έως την είσοδο των γερμανικών στρατευμάτων στην Αθήνα.

Μεταπολεμική περίοδος

Μετά την απελευθέρωση της Δωδεκανήσου, ο Παπαμανώλης βρέθηκε στο επίκεντρο δικαστικής υπόθεσης σχετικά με δημοσίευμα για τα γεγονότα της Καρπάθου. Αθωώθηκε παμψηφεί, αλλά αποσύρθηκε στη συνέχεια από τη δημόσια ζωή.

Συνδικαλιστική δράση

Υπήρξε πρόεδρος των Καφεπωλών Ελλάδος και ιδρυτής της αντίστοιχης ομοσπονδίας. Αγωνίστηκε για τη βελτίωση των εργασιακών συνθηκών και την κοινωνική ασφάλιση των επαγγελματιών. Κατήρτισε το πρώτο σχέδιο λειτουργίας του ΤΕΒΕ Ελλάδος και τιμήθηκε με τη θέση του αντιπροέδρου του ιδρύματος.

---

Αναγνώριση και κληρονομιά

Το 1967, με πρωτοβουλία της Καρπαθιακής Ένωσης Αθηνών και του αείμνηστου ιατρού Ηλία Σαρρή, τοποθετήθηκε στη Βωλάδα η προτομή του Μιλτιάδη Παπαμανώλη και πραγματοποιήθηκαν τιμητικές εκδηλώσεις προς τιμήν του.

Το προσωπικό του αρχείο και τα τεύχη της Αυγής της Καρπάθου παρέμειναν αναξιοποίητα για πολλές δεκαετίες. Το 2025, η Βιβλιοθήκη της Βουλής των Ελλήνων ανέλαβε την ψηφιοποίησή των εφημερίδων, αποδίδοντας εκ νέου δημόσια τιμή στη συμβολή του.