Θανάσης Τσιβγάς, εκ Πυλών

Hits: 11

Φωτογράφος της Καρπάθου και καλόγηρος, σήμφωνα με το άρθρο το Μανόλη Δημελά [1].

Μια εμβληματική του φωτογραφία αυτή της ανάρτησης της ελληνικής σημαίας στις Πυλές τον Αύγουστο του 1920 εν τω μέσω της Ιταλοκρατίας [2]

Το άρθρο βρίσκεται υπό συγγραφή

  1. Θανάσης Τσιβγάς, ο καλόγερος της Καρπάθου, του Μανόλη Δημελλά, Ροδιακή, 12/6/2019
  2. 1920-08-08 Πυλές – Ύψωση της Ελληνικής Σημαίας, Καρπαθοπαίδεια

Γιάννης Εμμ. Γεργατσούλης, εξ Απερίου

Hits: 39

Γιάννης Εμμ. Γεργατσούλης (- 1973)

Ο Γιάννης Εμμ. Γεργατσούλης, υιός του Εμμανουήλ Γεργατσούλη και της Μαρούκλας Χρυσού, κόρης του Ιω΄άννη Δ. Χρυσού γεννήθηκε στο Απέρι. Νυμφεύθηκε τη Σεβαστή Βασ. Σκούλλου και απέκτησε 4 παιδιά.

Πέθανε απροσδόκητα το 1973.

Υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους οργανοπαίχτες του νησιού, με χαρακτηριστικό μουσικό ύφος της λύρας του.

Διασώθηκαν ορισμένες ιδιωτικές ηχογραφήσεις καθώς και δίσκος βινυλίου μαζί με το Μιχαήλ Αναγνωστόπουλο (Υψηλό), που ηχογραφήθηκε στην Αθήνα δεκαετία του 60.

Σημ. Το λήμμα βρίσκεται σε επεξεργασία


Πηγές – Αναφορές

  1. “Ανάθεμα σε Ξενιτιά”, μουσικό απόσπασμα, Στιγμές Γεμάτες Κάρπαθο, https://www.karpathos.net/1483
  2. Φωτογραφία από γάμο στο Απέρι που παραχώρησαν οι συγγενείς του
  3. https://efimeridaomonia.wordpress.com/2022/02/20/giannis-chryssos-tree/ γενεαλογικό δένδρο Ιωάννη Δ. Χρυσού, Εφημερίδα Ομόνοια

Ευγένιος Μαστοράκης – Μητροπολίτης Καρπάθου και Κάσου [1908-1912]

Hits: 35

Ο Μητροπολίτης Καρπάθου και Κάσου Ευγένιος Μαστοράκης

Ο αοίδιμος Μητροπολίτης Ευγένιος (κατά κόσμον Αριστείδης) Μαστοράκης γεννήθηκε το 1843 στο χωριό Μεσαθούρι [της Κοινότητας Λαμύρων, η οποία ανήκει στη Δημοτική Ενότητα Άνδρου του Δήμου Άνδρου] του νησιού της Άνδρου. Σπούδασε Φιλολογία στη Φιλοσοφική Σχολή του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και στη συνέχεια εργάστηκε ως Καθηγητής στην Αγγλία και ως Σχολάρχης στη Λέρο και στην Κάσο.

Υπηρέτησε ως Ιεροκήρυκας της Μητροπόλεως Εφέσου και ως Εφημέριος στο Διπλοκιόνιο και τον Ιερό Ναό Σωτήρος Χριστού Γαλατά της Κωνσταντινουπόλεως (Μάιος-Ιούνιος 1899).

Στις 17 Ιουνίου 1899 εξελέγη τιτουλάριος Επίσκοπος Συνάδων, έχοντας συνυποψηφίους τον Αρχιμανδρίτη Μιχαήλ Τριανταφυλλίδη, Προϊστάμενο του Ιερού Ναού Παναγίας Καφατιανής Γαλατά Κωνσταντινουπόλεως και τον Αρχιμανδρίτη Πολύκαρπο Θεολογίδη, Προϊστάμενο του Ιερού Ναού Αγίου Νικολάου Τζιβαλίου Κωνσταντινουπόλεως. Στις 27 Ιουνίου 1899 χειροτονήθηκε στον Ιερό Ναό Σωτήρος Χριστού Γαλατά Κωνσταντινουπόλεως τιτουλάριος Επίσκοπος Συνάδων, Βοηθός Επίσκοπος της Αρχιεπισκοπής Κωνσταντινουπόλεως και Αρχιερατικός Προϊστάμενος της Κοινότητος Γαλατά. Τη χειροτονία τέλεσε ο Μητροπολίτης Βερροίας Κωνστάντιος, συμπαραστατούμενος από τους Μητροπολίτες Μαρωνείας Ιωακείμ και Ελευθερουπόλεως Διονύσιο.

Το 1907 διετέλεσε Βοηθός Επίσκοπος της Μητροπόλεως Γρεβενών κοντά στον τότε Μητροπολίτη Αγαθάγγελο Κωνσταντινίδη (Μάγνη).

Στις 31 Ιουλίου 1908 εξελέγη Μητροπολίτης Καρπάθου και Κάσου. Εκοιμήθη στις 28 Μαΐου 1912 συνεπεία καρδιακής παθήσεως, δέκα μέρες μετά την έναρξη της Ιταλικής στρατιωτικής κατοχής της Καρπάθου.

Τα οστά του βρίσκονται σε καλλιμάρμαρο τάφο, πίσω ἀπό τό ἱερό τοῦ Καθολικοῦ της Ιεράς Πατριαρχικής και Σταυροπηγιακής Μονής Αγίου Γεωργίου Βασσών Καρπάθου.


Πηγές

  1. Άρθρο του Γιώργου Νικ. Τσαμπανάκη στα «Καρπαθιακά Νέα», Μάιος 2022, (https://www.karpathiakanea.gr/110-xronia-ekdim8a-mitr-mastoraki-tsabanakis/)
  2. Φωτογραφία από τα πορτρέτα των Μητροπολιτών, κτήριο Ιεράς Μητροπόλεως Καρπάθου και Κάσου, Απέρι.

Παναγιώτης Κουμπής, εξ Απερίου

Hits: 81

Παναγιώτης Κουμπής, 1966-1927

Γεννήθηκε το 1866 , γυιός του Μελετίου Κουμπή από τα Μέγαρα, και της Φωτεινής Φωκά από την Κάρπαθο. Υπήρξε διακεκριμένο μέλος της Καρπαθιακής γής και πασίγνωστων μεταξύ των ναυτικών κύκλων της Ελλάδας [1].

Ερευνητής, μεγαλόψυχος, πολυμαθής, εύστροφος, πολυτάλαντος και ξεχωριστός στο ναυτικό επάγγελμα, που ακολούθησε τον πατέρα του, επίσης ναυτικού και καπετάνιου.

Άριστος πλοίαρχος και ναυτο-διδάσκαλος, τιμήθηκε και από την Ελληνική και την Οθωμανική κυβέρνηση για τις ανδραγαθίες του κατά τη διάρκεια του ναυτικού του επαγγέλματος.

Η δράση του ως Πλοίαρχος 

Ταξιδεύει αδιάκοπα από το 1895 μέχρι το 1913, συναντάμε τον Παναγιώτη Κουμπή κυβερνήτη, στα πιο κάτω ατμόπλοια [2]:

  • 1895 Rhodes (Joley)
  • 1896 Nikolaos (Hatzidaout)
  • 1899 Eleni (Pantaleon)
  • 1901 Elli (Hatzidaout)
  • 1901 Ourana (Pantaleon)
  • 1902 Sofia (Hatzidaout)
  • 1907 Maria (Hatzidaout)
  • 1907 Olympia (Hatzidaout)
  • 1908 Rhoden (Othoman)

Αστρονομικές δράσεις

Ηλιακό ρολόι του Π. Κουμπή στη Βωλάδα Καρπάθου

Μελέτησε και κατασκεύασε ηλιακά ρολόγια, φορητά και επιτοίχια, ένα που ακόμη σώζεται στην εκκλησία της Βωλάδος και στο Πανορμίτη της Σύμης. Δικό του ηλιακό ρολόι σωζόταν μέχρι πρόσφατα στην εκκλησία της Παναγιάς της Ευαγγελίστριας στα Πηγάδια Καρπάθου.

Υπήρξε Δήμαρχος Καρπάθου, Λιμενάρχης, Διευθυντής της Δασονομικής Υπηρεσίας Καρπάθου και ιδρυτής της Ναυτικής Σχολής της Σύμης.

Ο Θάνατός του

Απεβίωσε το 1928, σε ηλικία 60 ετών από οξύ καρδιακό επισόδειο. «Στον επικήδειο, που εκφώνησε ο δάσκαλος Σακελλαρίδης, κατέγραψε τη δράση του εκλιπόντα και τον χαρακτήρισε “Νέστορα” της Καρπάθου. Πρόκειται για τον σοφό άντρα, που επέστρεψε στα πατρογονικά του, έπειτα από πολλά ταξίδια, και πρόσφερε από το βάθος του μυαλού και της ψυχής του όλες τις γνώσεις και τις εμπειρίες του. Εκείνος, ο Παναγιώτης Κουμπής, κατασκεύασε τις μεριδιάνες, τα πρώτα ηλιακά ρολόγια της Καρπάθου, στις αυλές των εκκλησιών, αφού πίστευε πως η γνώση ήταν και είναι υποχρεώση να δοθεί, ένα κτήμα που ανήκει σε όλους» [2].

Πηγές και αναφορές

  1. Λεύκωμα Ομονοίας Απεριτών, 2011, Σελίδα 198.
  2. ΠΑΝΑΓΙΏΤΗΣ ΚΟΥΜΠΉΣ, Ο ΠΡΩΤΟΚΑΠΕΤΆΝΙΟΣ (ΚΑΙ ΑΣΤΡΟΝΌΜΟΣ) ΤΗΣ ΚΑΡΠΆΘΟΥ“, άρθρο του Μ. Δημελά, https://www.karpathianrevolution.gr/kapetan-panagiotis-koubis/

Ντε Βέκκι

Hits: 24

Tο Δεκέμβριο του 1936 διορίστηκε πολιτικός και στρατιωτικός διοικητής των ιταλοκρατούμενων Δωδεκανήσων απολαμβάνοντας αυξημένες αρμοδιότητες ως αντικαταστάτης του Μάριο Λάγκο

Ως κυβερνήτης των Δωδεκανήσων επέβαλε σκληρή πολιτική για τον γοργό εξιταλισμό των Ελλήνων της επικράτειάς του, θεωρώντας τις ενέργειες του προκατόχου του ανεπαρκείς. Για αυτόν τον σκοπό έλαβε μια σειρά από μέτρα όπως η επιβολή της ιταλικής γλώσσας, η μετατροπή των ελληνικών σε προαιρετικό μάθημα των πρώτων τάξεων της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης, η απαγόρευσης χρήσης της ελληνικής τόσο στους δημόσιους χώρους όσο και στις ιδιωτικές συζητήσεις, η αθρόα εισαγωγή εκπαιδευτικών από την Ιταλία σε συνδυασμό με την εκδίωξη Ελλήνων δασκάλων που θεωρήθηκαν ανεπιθύμητοι, η αναστολή λειτουργίας των τοπικών κοινοτικών συμβουλίων, η πολεμική εναντίον της τοπικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, η υποχρεωτική εγγραφή της νεολαίας σε φασιστικές οργανώσεις κ.ά. Αποκορύφωμα της πολιτικής του υπήρξε το κλείσιμο όλων των ελληνικών (αλλά και μουσουλμανικών) σχολείων το 1938 και η κατάργηση των Ορθόδοξων κοινοτήτων στις αρχές του 1940.

  1. Ντε Βέκκι, wikipedia,

Μανώλης Κασσώτης, Μαθηματικός, Συγγραφέας

Hits: 50

Ο Μανώλης Κασσώτης είναι Μαθηματικός, Επαγγελματίας Πληροφορικής, Μελετητής και Συγγραφέας. Στο ενεργητικό του βρίσκονται δεκάδες άρθρα και βιβλία σχετικά με την Κάρπαθο, την Ομογένεια και τα Δωδεκάνησα γενικότερα. Ζεί και δραστηριοποιείται στην Αμερική.

Γεννήθηκε στην Κάρπαθο και μετά την αποφοίτηση του από το Γυμνάσιο Καρπάθου φοίτησε στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και συνέχισε στην Αμερική για ανώτερες σπουδές, στα Εφαρμοσμένα Μαθηματικά, στο Currant Institute of Mathematical Science με υποτροφία από το National Science Foundation.

Εργάσθηκε σε Αμερικανικές τεχνολογικές εταιρίες και δίδαξε ως visiting professor σε Αμερικανικά πανεπιστήμια. Ασχολήθηκε με τους Δωδεκανησιακούς συλλόγους και έγραψε δέκα βιβλία και εκατοντάδες άρθρα και μελέτες που έχουν σχέση με την Κάρπαθο, τα  Δωδεκάνησα και την Δωδεκανησιακή παροικία της Αμερικής.

Τιμήθηκε από την πόλη της Ρόδου, την πόλη Greece, NY και την Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών Δωδεκανήσου.

[Το λήμμα αυτό είναι υπό κατασκευή]

Συγγραφική Δραστηριότητα

  1. Η Κάρπαθος Στο Βο Παγκόσμιο Πόλεμο, Στέγη Γραµµάτων και Τεχνών ∆ωδεκανήσου Ρόδος, ∆ωδεκάνησα, 2012
  2. Παναγιά Λαρνιώτισσα
  3. ΚΑΡΠΑΘΙΑΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑ ΣΤΗΝ ΑΜΕΡΙΚΗ
  4. Η Βαγγελίστρα Της Καρπάθου
  5. Μελαγχολική Άνοιξη

Πηγές:

  1. Μανώλης Κασσώτης, Εφημερίδα Καρπαθιακή

Μάριο Λάγκο, Ιταλός Διοικητής Δωδεκανήσων (1878-1950)

Hits: 200

Ο Μάριο Λάγκο ήταν ο Στρατιωτικός Διοικητής των Ιταλικών κατοχικών δυνάμεων στη Δωδεκάνησο. Κυβέρνησε την πρώτη εποχή της Ιταλοκρατίας, επιδεικνύοντας ένα μετριοπαθές τρόπο διοίκησης ή το πολιτισμένο πρόσωπο του φασισμού [1].

Γεννήθηκε στην Σαβόνα το 1878 και σπούδασε νομικά στο Πανεπιστήμιο της Γένοβα. Διατέλεσε πρόξενος και πρεσβευτής, και διευθυντής του υπουργείου Εξωτερικών της Ιταλίας.

Ορίστηκε ο επικεφαλής της Ιταλικής Αντιπροσωπείας στις διαπραγματεύσεις για τη συνθήκη της Λωζάνης [2], όπου τα Δωδεκάνησα δόθηκαν ως κτήση στην Ιταλία. Διορίσθηκε ο πρώτος  διοικητής των νήσων του Αιγαίου (Δωδεκάνησα) το 1923.

Το 1936 αποπέμφθηκε από τον ίδιο τον Μουσολίνι γιατί «δεν προήγαγε τη φασιστική αντίληψη διοίκησης των νήσων». Αντικαταστάθηκε από τον κατά πολύ σκληρότερο Ντε Βέκκι, απόλυτα έμπιστο αξιωματούχο του Μουσολίνι.

Σε απόλυτη δυσμένεια από το φασιστικό καθεστώς, πέθανε ξεχασμένος στο νησί Κάπρι της Ιταλίας, στις 27 Μαΐου του 1950.

Το άρθρο βρίσκεται σε συγγραφή

Πηγές – Αναφορές

  1. Μάριο Λάγκο: Δόλιος διοικητής ή εθνικός ευεργέτης; Εφημερίδα Ροδιακή, 22/7/2017
  2. Η συνθήκη της Λωζάνης στη Wikipedia

Γεώργιος Θ. Νισύριος, Οδοντίατρος, εξ Απερίου

Hits: 586

Γεννήθηκε στις 8 Ιουλίου του 1951 στο Απέρι Καρπάθου. Το τρίτο κατά σειρά τέκνο του Θεμιστοκλή και της Σοφίας Νισύριου. Παντρεμένος με τη Καλλιόπη, το γένος Εμμανουήλ Χιώτη, με την οποία απέκτησαν τέσσερα παιδιά την Ρηγοπούλα, το Θεμιστοκλή, τη Σοφία και το Μανόλη.

Αποφοίτησε από το Δημοτικό Σχολείο και το Γυμνάσιο Απερίου. Πτυχιούχος της Οδοντιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών από το 1974, επάγγελμα το οποίο επέλεξε να ασκήσει στο τόπο του, τη Κάρπαθο, από την αποφοίτηση του μέχρι και την τελευταία μέρα της ζωής του.

Διετέλεσε πρόεδρος της Δ.Ε. του Κέντρου υγείας Καρπάθου από το 1990 έως το 1993 και από το 2005 έως το 2009. Κατά τη θητεία του επισκευάστηκε το Κέντρο Υγείας και διαμορφώθηκε ο εξωτερικός χώρος, ενώ ταυτόχρονα έγιναν όλες οι προσπάθειες επέκτασης και αναβάθμισης του Κ.Υ. σε νοσοκομείο.

Υπήρξε υποψήφιος βουλευτής Δωδεκανήσου το 1989, το 1990 (σε 3 επαναληπτικές εκλογές) όπως και το 1993 και το 2000 με τη Νέα Δημοκρατία.

Κατά τη περίοδο 2002-2010 διετέλεσε Νομαρχιακός Σύμβουλος Δωδεκανήσου, την οποία και εκπροσώπησε στην Ε.Ν.Α.Ε. (Ένωση Νομαρχιακών Αυτοδιοικήσεων Ελλάδος) στο ίδιο χρονικό διάστημα.

Διετέλεσε Πρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου και Αντιδήμαρχος στον Δήμο Καρπάθου τη περίοδο 2010-2019.

Η προσφορά του στην Κάρπαθο δεν εξαντλήθηκε στις παραπάνω δράσεις καθώς επί σειρά ετών συμμετείχε και σαν Πρόεδρος και σαν μέλος των Δ.Σ. σε πολιτιστικά και αθλητικά σωματεία της Νήσου, ειδικότερα στον Αθλητικό Σύλλογο Πρωτέα και τον Πολιτιστικό Σύλλογο «Ομονοίας» Απερίου.

Απεβίωσε στην Αθήνα στις 24/5/2020 μετά από σύντομη μάχη με τον καρκίνο και ετάφη στην γενέτειρά του το Απέρι Καρπάθου.

Παναγιώτης Βασιλείου Ορφανίδης, Αντισμήναρχος (εξ Απερίου)

Hits: 78

Ο Αντισμήναρχος Παναγιώτης Ορφανίδης καταγόταν από το Απέρι Καρπάθου, πρωτεύουσα του νησιού μέχρι το 1892. Γεννήθηκε το 1909 από τον Βασίλη Ορφανίδη και την Καλλιόπη το γένος Κουμπή, οικογένειες γνωστές για το ήθος τους και τα πατριωτικά τους αισθήματα.

Φοίτησε στο Ημιγυμνάσιο Απερίου, στο Βενετόκλειο Γυμνάσιο στη Ρόδο και κατόπιν έφυγε στην Αθήνα.

Το 1926 εισάγεται ως εθελοντής στην Σχολή Αεροπορίας στη Θεσσαλονίκη, παραποιώντας τον τόπο καταγωγής του (η Κάρπαθος ήταν κάτω από Ιταλική κατοχή) και το έτος γεννήσεως του (ήταν ανήλικος). Αργότερα ονομάζεται «Πτυχιούχος Οδηγός Αεροπόρος» (1927), λαμβάνει το πτυχίο «Παρατηρητού Αεροπόρου» και διατελεί ως Εκπαιδευτής στη Σχολή της Αεροπορίας στο Τατόϊ.

Οι δεξιότητές του, το ενδιαφέρον του και η ένθερμη αγάπη του για την Πατρίδα γρήγορα τον ανέδειξαν και τον καθιέρωσαν ως ένα ικανό Αξιωματικό της Αεροπορίας μας που προάγεται «αλληλοδιαδόχως» εις το ανώτερον και λίαν επίζηλον βαθμόν του «Επισμηναγού» [2].

Με την κήρυξη του Ελληνο- Ιταλικού πολέμου ο Ορφανίδης υπηρετεί την πατρίδα από τη 32ης Μοίρα Αεροπορίας με έδρα το Αεροδρόμιο «Αμπελώνως» της Λάρισας.  Συμμετέχει σε δεκάδες απόστολές στο Ελληνοαλβανικό Μέτωπο, με αεροπλάνα που δεν είχαν πάντα επαρκή εξοπλισμό. Γράφει ο διοικητής του Υποπτέραρχος Χρίστος Ποταμιάνος [2]:

  • «Αι συνέπειαι των ελλείψεων της 32ης Μοίρας Βομβαρδισμού στις Πολεμικές αποστολές …»
  • «Οι θαυματουργοί σπάγκοι, τα τσέρκια των οινοβαρελίων θεραπεύουν τις θανάσιμες ατέλειες του εξοπλισμού μας»
  • «Πόσοι από τους 18 ηρωϊκούς συντρόφους μου χάθηκαν … [γιατί μας άφησαν] να πολεμούμε με καλά αεροπλάνα αλλά ΘΕΟΓΥΜΝΑ»
  • Δίπλα-δίπλα στο θάνατο, επιχειρούσαν οι Ίκαροι της 32ης Μοίρας!

Το βράδυ της 29ης Δεκεμβρίου 1940 από το στρατιωτικό αεροδρόμιο της Λάρισας ξεκινούσαν τα σμήνη της 32ας Μοίρας βομβαρδισμού για τη νέα τους αποστολή. Ο Ορφανίδης κυβερνούσε ένα από τα πιο σύγχρονα για την εποχή εκείνα αεροπλάνα το Bristol Blenheim [4].

Αργά το απόγευμα, της προηγούμενης ημέρας, όπως αναφέρει στο βιβλίο του «Αναμνήσεις μιας ζωής» ο Υποπτέραρχος Χρήστος Ποταμιάνος [2], διοικητής Επισμηναγός της 32ης μοίρας, διατάχτηκε ο ίδιος να πάει στο αεροδρόμιο της Παραμυθιάς του νομού Θεσπρωτίας για να εξετάσει την καταλληλότητα του αεροδρομίου ώστε να δεχτεί τρία νέα αγγλικά Μπλέναμ (πολεμικά αεροσκάφη). Έτσι λοιπόν ο Ποταμιάνος σβήνει το όνομά του για την επόμενη αποστολή και στη θέση του βάζει τον υποδιοικητή επισμηναγό Παναγιώτη Ορφανίδη.

Την επόμενη μέρα, νωρίς το πρωί, 30 Δεκεμβρίου 1940, το σμήνος των τριών αεροσκαφών απογειώνεται. Πρώτος απογειώνεται ο Χατζηιωάννου, μετά ο Στρατής και τελευταίος ο Ορφανίδης.
Ξαφνικά ακούγεται ένας τρομακτικός θόρυβος. Το αεροσκάφος του Ορφανίδη είχε δεν είχε καν φτάσει στα εκατό μέτρα, συνετρίβη και πήρε φωτιά. Και τα τρία μέλη του πληρώματος του, ο Σμηναγός Μιχ. Αναστασάκης και ο Επισμηνίας Δημ. Γκίκας σκοτώθηκαν επιτόπου.

Bristol Blenheim WWII airplane

Ήταν μόλις 31 ετών. Η κηδεία του Ορφανίδη έγινε την επόμενη μέρα στα Γιάννενα.

Η Ελληνική Πολιτεία, μετά την Απελευθέρωση και την Ενσωμάτωση της Δωδεκανήσου, έφερε τα οστά του στη γενέτειρά του στο Απέρι της Καρπάθου το καλοκαίρι του 1948. Τον Οκτώβριο του 1960 -δημοσία δαπάνη- έγιναν τα αποκαλυπτήρια της προτομής του Π. Ορφανίδη και η διακομιδή των οστών του στον αύλειο χώρο της Μητροπόλεως Απερίου όπου βρίσκονται στη βάση της προτομής του.


  1. Σχετικά άρθρα με τον Αντισμήναρχο Παναγιώτη Ορφανίδη στο karpathos.net
  2. «Ο Επισμηναγός και Υποδιοικητής της Μοίρας Παναγιώτης Ορφανίδης, σκοτώνεται στη θέση μου». Περιέχεται στο βιβλίο: «Αναμνήσεις μια ζωής», του Υποπτέραρχου Χ. Ποταμιάνου, Αθήνα, 2002.
  3. Αναμνηστική κάρτα που εξέδωσε ο Σύλλογος Απεριτών Αττικής «Ομόνοια» και επιμελήθηκε ο Μ. Τσαγκάρης, Αθήνα, 2016.
  4. Bristol Blenheim, το αεροσκάφος του Παν. Ορφανίδη, wikipedia.org