Ένας από τους πρώτους τουριστικούς χάρτες της Καρπάθου, από τον Γιάννη Τσέρκη (1971)
Ένας από τους πρώτους αν όχι ο πρώτος τουριστικός χάρτης της Καρπάθου που φιλοτεχνήθηκε από το Ι. Τσέρκη, δάσκαλο, το 1971, στις αρχές της τουριστικής ανάπτυξης της Καρπάθου.
Πρόκειται για καλλιτεχνικό χάρτη, που σημειώνονται οι αρχαιότητες, οι φυσικές ομορφιές, πόλεις, οικισμοί, και παραλίες.
Στο οπισθόφυλλο περιλαμβάνεται κατάλογος από τα αξιοθέατα του νησιού καθώς και Συνοπτική Ιστορία της Καρπάθου στα ελληνικά και αγγλικά.
Απεικονίζεται με την άδεια του συγγραφέα.
Πηγές και αναφορές
Ο χάρτης της Καρπάθου, του Ι. Τσέρκη
Συνέντευξη με το συγγραφέα Ι. Τσέρκη, 8/2023, Διαφάνι.
Η επανάσταση της Καρπάθου αποτέλεσε συγκροτημένη προσπάθεια των κατοίκων της Καρπάθου να αποτινάξουν τον Ιταλικό ζυγό, τον Οκτώβρη του 1944, καθώς τα γερμανικά στρατεύματα εγκατέλειψαν την Κάρπαθο αφήνοντας πίσω 250 περίπου οπλισμένους και γυμνασμένους Ιταλούς στρατιώτες.
Μνημείο της Επανάστασης της Καρπάθου, Μενετές
Η επανάσταση ξεκίνησε από τις Μενετές στις 5-Οκτωβρίου-1944 όπου οι κάτοικοι προέβαλλαν σθεναρή αντίσταση στον ιταλό κατακτητή, εξοπλιζόμενοι με όπλα και πολεμοφόδια. Στην εξέγερση τους συμπαραστάθηκαν και κάτοικοι της Αρκάσας.
Η επανάσταση οδήγησε στη συγγραφή «επαναστατικού μανιφέστου» υπό τη μορ΄φή πατριωτικής επιστολής (7/10/1944) που στάλθηκε με πλοιάριο στην εξόριστη ελληνική κυβέρνηση που βρισκόταν στο Κάϊρο (10/10/1944). Η επιστολή αυτή εξέφραζε επίσης και την επιθυμία του Καρπαθιακού λαού να ενωθεί με στο ελληνικό κράτος, εκπληρώνοντας το πρωαιώνιο πόθο των κατοίκων του. Έφερε μάλιστα 53 υπογραφές επιφανών Καρπαθίων και Κασίων, από όλα τα χωριά, άτυπων αντιπροσώπων των κατοίκων.
Η κατάληξη της επανάστασης ήταν αίσια. Αποφέχθηκαν οι αιματοχυσίες και η αντιπαράθεση με τα ιταλικά στρατεύματα κατοχής, τα οποία μάλιστα οδηγήθηκαν σε συνθηκολόγηση και υπέγραψαν σύμφωνο παράδωσης.
Η επιστολή έφτασε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, παραδόθηκε στην Ελληνική κυβέρνηση και στους συμμάχους, και προκάλεσε την άμεση ανταπόκριση των συμμαχικών δυνάμεων. Τα συμμαχικά πλοία «Τερψιχόρη» και «Κλήβελαντ» κατέπλευσαν στην Κάρπαθο και Κάσο, μετέφεραν συμμαχικά στρατεύματα και εφόδια, ενώ οι Βρετανικές δυνάμεις ανέλαβαν αμαχητί τη διοίκηση του νησιού.
Η καθιέρωση της τοπικής εθνικής εορτής
Με το ΦΕΚ 46/11-3-1969 καθιερώνεται η 5η Οκτωβρίου 1944, ως τοπική εθνική εορτή της Καρπάθου.
Τα κυριώτερα γεγονότα των ημερών
5η Οκτωβρίου 1944, η ημέρα έναρξης της Επανάστασης στις Μενετές, όπου οι κάτοικοι εξεγέρθηκαν αμφισβητώντας την Ιταλική κυριαρχία της Καρπάθου. Συνέβαλαν και οι κάτοικοι της Αρκάσας.
6η Οκτωβρίου 1944, Συγκρότηση στο Απέρι της Παγκαρπαθιακής Διοικητικής Επιτροπής – Συγκρότηση Επαναστατικής Επιτροπής Πυλών.
7η Οκτωβρίου 1944, Υπογραφή στο Απέρι από τους Εκπροσώπους των Καρπαθίων και Κασίων του μηνύματος με το οποίο απευθύνονταν στην Εξόριστη Ελληνική Κυβέρνηση του Καΐρου και κήρυσσαν την Ένωση των δυο νησιών με τη μητέρα Ελλάδα.
8η Οκτωβρίου 1944, Ύψωση της Ελληνικής σημαίας από τους Ολυμπίτες – Διοργάνωση Πανηγυρικών Τελετών για την Πρώτη Ημέρα Ελευθερίας της ιστορικής κοινότητας.
9η Οκτωβρίου 1944, Υπογραφή της “Ενδιάμεσης Συμφωνίας Παραδόσεως” των Ιταλών στο Απέρι – Διορισμός Επιτροπής Πληρεξουσίων Κοινότητας Βωλάδας.
10η Οκτωβρίου 1944, Αναχώρηση της Αποστολής Σωτηρίας των Επαναστατημένων Καρπαθίων με το σκάφος «ΚΑΡΠΑΘΟΣ» (“IMMACOLATA”) από το Φοινίκι με προορισμό την Αίγυπτο – Συγκρότηση Επαναστατικής Επιτροπής Μεσοχωρίου.
11η Οκτωβρίου 1944, Υπογραφή του “Οριστικού Συμφώνου Παραδόσεως” των Ιταλών στο Απέρι.
12η Οκτωβρίου 1944, Αφοπλισμός της Φινάτσας του Διαφανιού και της Καραμπινιερίας της Ολύμπου από Επαναστατικό Απόσπασμα – Συγκρότηση της Επαναστατικής Επιτροπής Ολύμπου.
13η Οκτωβρίου 1944, Συγκρότηση δύο παράλληλων Επαναστατικών Επιτροπών στα Σπόα.
14η Οκτωβρίου 1944, Άφιξη της “Επταμελούς Αποστολής Σωτηρίας των Καρπαθίων” στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου.
16η Οκτωβρίου 1944, Αναχώρηση των Βρετανικών πολεμικών πλοίων “Τερψιχόρη” και “Κλήβελαντ” από την Αλεξάνδρεια για την παραλαβή των ήδη απελευθερωμένων νήσων Καρπάθου και Κάσου.
17η Οκτωβρίου 1944, Άφιξη των συμμαχικών πλοίων στα Πηγάδια της Καρπάθου και στο Φρυ της Κάσου – Αποβίβαση συμμαχικού στρατιωτικού αγήματος – Παραλαβή των παραδοθέντων Ιταλών της Κάτω Καρπάθου και της Κάσου.
18η Οκτωβρίου 1944, Προσέγγιση του “Κλήβελαντ” στο Διαφάνι και παραλαβή των υπολειπόμενων Ιταλών αιχμαλώτων της Ολύμπου – Επιστροφή των συμμαχικών πλοίων στην Αίγυπτο.
Λαμπρά μου κυανόλευκη, ο κόσμος σε ζηλεύει, κι’ όποιος ζητά παρηγοριά, ‘πο σένα τη γηρεύγει.
Όπως δείχνει και η ιστορική φωτογραφία, στις Πυλές της Καρπάθου 8 Αυγούστου 1920 έγινε η ανάρτηση της ελληνικής σημαίας με το μέσω της ιταλικής κατοχής. Φωτογραφία του γνωστού Φωτογράφου της εποχής Θανάση Τσιβγά [4].
Η πράξη αυτή διασώθηκε σε σχετικό άρθρο στην Καρπαθιακή Ηχώ [1]. Η φωτογραφία αυτή διασώθηκε ως ενθύμιο από χοροεσπερίδα του Συλλόγου των Απανταχού Καρπαθίων.
Ήταν η εποχή που Ελευθέριος Βενιζέλος είχε υπογράψει την συνθήκη των Σεβρών, με την οποία θα Δωδεκάνησα θα παραχωρούντο στο ελληνικό κράτος.
Στο καμπαναριό κυματίζει η ελληνική σημαία που σύμφωνα με την μαρτυρία ανάρτησε ο αείμνηστος Βάσος Παπαδόπουλος. Στη στέγη έχουν σκαρφαλώσει αρκετοί κάτοικοι των Πυλών που χαιρετίζουν τη σημαία.
Σημ. Το λήμμα βρίσκεται σε συγγραφή
Πηγές – Αναφορ΄ές
Σχετικό άρθρο Μοσχούλη στην Καρπαθιακή Ηχώ
Φωτο-γρίφος στην Καρπαθιακή Ηχώ
Κάρπαθος: Από του Μύθους στην Ένωση με την Ελλάδα, Ιστορικό Φωτοντοκυμαντέρ του Συλλόγου των Απανταχού Καρπαθίων
Στις 10 Οκτωβρίου του 1944 αναχωρεί από το Φοινίκι το πλοιάριο «Κάρπαθος» (ή «Ιμακολάτα» [6]), που μετέφερε το μήνυμα της επαναστατημένης Καρπάθου και Κάσου προς την Εξόριστη Ελληνική Κυβέρνηση στο Κάϊρο καθώς και τους Συμμάχους [1], [3].
Σύμφωνα με το έγγραφο των Αγγλικών αρχών [2] που συνέλαβαν το πλοιάριο και τους επιβάτες του, διαπιστώθηκαν τα ακόλουθα:
Απόσπασμα από το μνημείο του πλοιαρίου της Σωτηρίας, Φοινίκι 2000
[Το πλοιάριο μετέφερε τους παρακάτω επιβάτες]:
Εμμανουήλ Πατσουράκης (καπετάνιος)
Λάζαρος Κοσμάς
Σοφοκλής Οικονομίδης
Γεώργιος Χριστοδούλου
Μιχαήλ Πιττάς
Κωνσταντίνος Λαμπρίδης
Νικόλας Σταματάκης
[Το πλοιάριο ονομαζόταν] «Κάρπαθος». Το όνομα Ιμακολάτα δώθηκε από τους Ιταλούς κατακτητές [6].
Έφερε αναρτημένη Ελληνική Σημαία.
[Είχε ικανότητα να μεταφέρει] 2 τόνους [φορτίου], και έφερε μηχανή 7 ίππων SCANDIS.
Αναχώρησε από την Κάρπαθο στις 10 [Οκτωβρίου, 1944].
Πέρασε από την Κάσο για καύσιμα στις 10 [Οκτωβρίου, 1944].
Έφτασε [στο Αμπουκίρ – Abu Qir] στις 13 [Οκτωβρίου] 1700 και στην Αλεξάνδρεια στις 14 [Οκτωβρίου] στις 7 [το πρωί].
(Σημ. Σε αγκύλες καταχωρούμε ερμηνευτικά στοιχεία του εγγράφου)
Η διαδρομή προς την Αλεξάνδρεια
Ο παρακάτω χάρτης (google map) παρουσιάζει την κατά προσέγγιση ευθεία διαδρομή που ακολούθησε το πλοιάριο, από την Κάρπαθο, στην Κάσο, το Αμπουρκίρ (Abu Qir), την Αλεξάνδρεια και την επιστροφή στην Κάρπαθο (με τα αντιτορπιλικά Τερψιχόρη και Κλήβελαντ). Πρόκειται για μια διαδρομή 300 ναυτικών μιλίων προς μια κατεύθυνση (550 χιλιομέτρων περίπου) που διένυσε το πλήρωμα με τα πενιχρά ναυτικά όργανα της εποχής σε μια εμπόλεμη ζώνη μέσα σε 3.5 μέρες (μέση ταχύτητα 3.5 ναυτικών μιλίων την ώρα).
Η επιστροφή στην Κάρπαθο
Τα πλοία «Τερψιχόρη» και «Κλήβελαντ» του Βρετανικού Ναυτικού επέστρεψαν στην Κάρπαθο στις 14-10-1944 μαζί με το πλήρωμα της Ιμμακολάτας/Κάρπαθος. Δυστυχώς το ιστορικό πλοιάριο βυθίστηκε όταν το Τερψιχόρη το ρυμουλκούσε ή έμεινε στην Αλεξάνδρεια [3].
Η σπουδαιότητα της αποστολής στην Αλεξάνδρεια
Η αποστολή μετέφερε στην Ελληνική κυβέρνηση τη διακήρυξη της επανάστασης, απελευθέρωσης και Ένωσης με την Ελλάδα, Καρπάθου και Κάσου.
Υπογεγραμμένη από 51 αντιπροσώπους των νησιών έχει τη μορφή άτυπου δημοψηφίσματος, που τόσες φορές αρνήθηκαν οι κατακτητές. Συνοδευόμενη από την υποταγή των Ιταλικών στρατευμάτων στην Καρπαθιακή Επαναστατική Επιτροπή, κατοχυρώνει πολιτικά και νομικά το αίτημα του λαού. Ταυτόχρονα αιτείται τη συνδρομή των συμμάχων με τρόφιμα και εφόδια στον εξαθλιωμένο λαό των νησιών.
Άσχετα με την έκβαση των τότε γεγονότων (η Άγγλοι σύμμαχοι αγνόησαν τη διακήρυξη και δεν παραχώρησαν αμέσως την Κάρπαθο και Κάσο στην Ελληνική Κυβέρνηση), η πράξη των επαναστατών περιέχει θάρρος και διορατικότητα. Οι ηγέτες της Επανάστασης της Καρπάθου έπραξαν εκείνο που τους επέβαλαν οι προαιώνιοι πόθοι του λαού των νησιών.
Αναφορές και Πηγές
«Πότε αναχώρησε το σκάφος “ΚΑΡΠΑΘΟΣ” (“IMMACOLATA”) από το Φοινίκι;», άρθρο του Γ. Τσαμπανάκη στα Καρπαθιακά Νέα, 10/10/2010
Έγγραφο του Βρετανικού Ναυτικού που εντόπισε το πλοιάριο (Α102)
Επαναστατικό Απελευθερωτικό Κίνημα της Καρπάθου – 5 Οκτωβρίου 1944, Ντίνου Αντ. Μελά, 2021, 2012
Ο Γιάννης Εμμ. Γεργατσούλης, υιός του Εμμανουήλ Γεργατσούλη και της Μαρούκλας Χρυσού, κόρης του Ιω΄άννη Δ. Χρυσού γεννήθηκε στο Απέρι. Νυμφεύθηκε τη Σεβαστή Βασ. Σκούλλου και απέκτησε 4 παιδιά.
Πέθανε απροσδόκητα το 1973.
Υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους οργανοπαίχτες του νησιού, με χαρακτηριστικό μουσικό ύφος της λύρας του.
Διασώθηκαν ορισμένες ιδιωτικές ηχογραφήσεις καθώς και δίσκος βινυλίου μαζί με το Μιχαήλ Αναγνωστόπουλο (Υψηλό), που ηχογραφήθηκε στην Αθήνα δεκαετία του 60.
Ο Μητροπολίτης Καρπάθου και Κάσου Ευγένιος Μαστοράκης
Ο αοίδιμος Μητροπολίτης Ευγένιος (κατά κόσμον Αριστείδης) Μαστοράκης γεννήθηκε το 1843 στο χωριό Μεσαθούρι [της Κοινότητας Λαμύρων, η οποία ανήκει στη Δημοτική Ενότητα Άνδρου του Δήμου Άνδρου] του νησιού της Άνδρου. Σπούδασε Φιλολογία στη Φιλοσοφική Σχολή του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και στη συνέχεια εργάστηκε ως Καθηγητής στην Αγγλία και ως Σχολάρχης στη Λέρο και στην Κάσο.
Υπηρέτησε ως Ιεροκήρυκας της Μητροπόλεως Εφέσου και ως Εφημέριος στο Διπλοκιόνιο και τον Ιερό Ναό Σωτήρος Χριστού Γαλατά της Κωνσταντινουπόλεως (Μάιος-Ιούνιος 1899).
Στις 17 Ιουνίου 1899 εξελέγη τιτουλάριος Επίσκοπος Συνάδων, έχοντας συνυποψηφίους τον Αρχιμανδρίτη Μιχαήλ Τριανταφυλλίδη, Προϊστάμενο του Ιερού Ναού Παναγίας Καφατιανής Γαλατά Κωνσταντινουπόλεως και τον Αρχιμανδρίτη Πολύκαρπο Θεολογίδη, Προϊστάμενο του Ιερού Ναού Αγίου Νικολάου Τζιβαλίου Κωνσταντινουπόλεως. Στις 27 Ιουνίου 1899 χειροτονήθηκε στον Ιερό Ναό Σωτήρος Χριστού Γαλατά Κωνσταντινουπόλεως τιτουλάριος Επίσκοπος Συνάδων, Βοηθός Επίσκοπος της Αρχιεπισκοπής Κωνσταντινουπόλεως και Αρχιερατικός Προϊστάμενος της Κοινότητος Γαλατά. Τη χειροτονία τέλεσε ο Μητροπολίτης Βερροίας Κωνστάντιος, συμπαραστατούμενος από τους Μητροπολίτες Μαρωνείας Ιωακείμ και Ελευθερουπόλεως Διονύσιο.
Το 1907 διετέλεσε Βοηθός Επίσκοπος της Μητροπόλεως Γρεβενών κοντά στον τότε Μητροπολίτη Αγαθάγγελο Κωνσταντινίδη (Μάγνη).
Στις 31 Ιουλίου 1908 εξελέγη Μητροπολίτης Καρπάθου και Κάσου. Εκοιμήθη στις 28 Μαΐου 1912 συνεπεία καρδιακής παθήσεως, δέκα μέρες μετά την έναρξη της Ιταλικής στρατιωτικής κατοχής της Καρπάθου.
Τα οστά του βρίσκονται σε καλλιμάρμαρο τάφο, πίσω ἀπό τό ἱερό τοῦ Καθολικοῦ της Ιεράς Πατριαρχικής και Σταυροπηγιακής Μονής Αγίου Γεωργίου Βασσών Καρπάθου.
Γεννήθηκε το 1866 , γυιός του Μελετίου Κουμπή από τα Μέγαρα, και της Φωτεινής Φωκά από την Κάρπαθο. Υπήρξε διακεκριμένο μέλος της Καρπαθιακής γής και πασίγνωστων μεταξύ των ναυτικών κύκλων της Ελλάδας [1].
Ερευνητής, μεγαλόψυχος, πολυμαθής, εύστροφος, πολυτάλαντος και ξεχωριστός στο ναυτικό επάγγελμα, που ακολούθησε τον πατέρα του, επίσης ναυτικού και καπετάνιου.
Άριστος πλοίαρχος και ναυτο-διδάσκαλος, τιμήθηκε και από την Ελληνική και την Οθωμανική κυβέρνηση για τις ανδραγαθίες του κατά τη διάρκεια του ναυτικού του επαγγέλματος.
Η δράση του ως Πλοίαρχος
Ταξιδεύει αδιάκοπα από το 1895 μέχρι το 1913, συναντάμε τον Παναγιώτη Κουμπή κυβερνήτη, στα πιο κάτω ατμόπλοια [2]:
1895 Rhodes (Joley)
1896 Nikolaos (Hatzidaout)
1899 Eleni (Pantaleon)
1901 Elli (Hatzidaout)
1901 Ourana (Pantaleon)
1902 Sofia (Hatzidaout)
1907 Maria (Hatzidaout)
1907 Olympia (Hatzidaout)
1908 Rhoden (Othoman)
Αστρονομικές δράσεις
Ηλιακό ρολόι του Π. Κουμπή στη Βωλάδα Καρπάθου
Μελέτησε και κατασκεύασε ηλιακά ρολόγια, φορητά και επιτοίχια, ένα που ακόμη σώζεται στην εκκλησία της Βωλάδος και στο Πανορμίτη της Σύμης. Δικό του ηλιακό ρολόι σωζόταν μέχρι πρόσφατα στην εκκλησία της Παναγιάς της Ευαγγελίστριας στα Πηγάδια Καρπάθου.
Υπήρξε Δήμαρχος Καρπάθου, Λιμενάρχης, Διευθυντής της Δασονομικής Υπηρεσίας Καρπάθου και ιδρυτής της Ναυτικής Σχολής της Σύμης.
Ο Θάνατός του
Απεβίωσε το 1928, σε ηλικία 60 ετών από οξύ καρδιακό επισόδειο. «Στον επικήδειο, που εκφώνησε ο δάσκαλος Σακελλαρίδης, κατέγραψε τη δράση του εκλιπόντα και τον χαρακτήρισε “Νέστορα” της Καρπάθου. Πρόκειται για τον σοφό άντρα, που επέστρεψε στα πατρογονικά του, έπειτα από πολλά ταξίδια, και πρόσφερε από το βάθος του μυαλού και της ψυχής του όλες τις γνώσεις και τις εμπειρίες του. Εκείνος, ο Παναγιώτης Κουμπής, κατασκεύασε τις μεριδιάνες, τα πρώτα ηλιακά ρολόγια της Καρπάθου, στις αυλές των εκκλησιών, αφού πίστευε πως η γνώση ήταν και είναι υποχρεώση να δοθεί, ένα κτήμα που ανήκει σε όλους» [2].
Στο τέλος Αυγούστου του 1922 επιχειρήθηκε απογραφή πληθυσμού στην Ιταλοκρατούμενη Κάρπαθο. Οι Καρπάθιοι αντιλαμβανόμενοι τα κίνητρα των κατακτητών, αντέδρασαν βίαια στην απογραφή με αποτέλεσμα να γίνουν επεισόδια σε όλα σχεδόν τα χωριά του νησιού.
Αποκορύφωμα των επεισοδίων στο Απέρι, κέντρο της Ιταλικής Διοίκησης, όπου οι κάτοικοι βίαια αντέδρασαν στους Ιταλούς στρατιωτικούς και πολιτικούς που εκτελούσαν την απογραφή.
Κατά τη διάρκεια αυτών των γεγονότων δολοφονήθηκε απροσδόκητα από Ιταλούς στρατιώτες ο Νικόλαος Μιχ. Νιοτής, Αμερικανός πολίτης καρπαθιακής καταγωγ΄ής από την Όλυμπο, που είχε παντρευτεί και ζούσε στο Απέρι, γεγονός που έκανε τη διαμαρτυρία ακόμη πιο βίαιη.
Το αποτέλεσμα είναι ότι οι Ιταλοί σταμάτησαν την απογραφή και αποχώρησαν. Ήταν η πρώτη μεγάλη αντίσταση των Καρπαθίων στην Ιταλοκρατία, που ανέστειλε τα σχέδιά τους.
Φωτογράφος της Καρπάθου και καλόγηρος, σήμφωνα με το άρθρο το Μανόλη Δημελά [1].
Λαμπρά μου κυανόλευκη, ο κόσμος σε ζηλεύει,
Στις 10 Οκτωβρίου του 1944 αναχωρεί από το Φοινίκι το πλοιάριο «Κάρπαθος» (ή «Ιμακολάτα» [6]), που μετέφερε το μήνυμα της επαναστατημένης Καρπάθου και Κάσου προς την Εξόριστη Ελληνική Κυβέρνηση στο Κάϊρο καθώς και τους Συμμάχους [1], [3].
Κατά τη διάρκεια αυτών των γεγονότων δολοφονήθηκε απροσδόκητα από Ιταλούς στρατιώτες ο Νικόλαος Μιχ. Νιοτής, Αμερικανός πολίτης καρπαθιακής καταγωγ΄ής από την Όλυμπο, που είχε παντρευτεί και ζούσε στο Απέρι, γεγονός που έκανε τη διαμαρτυρία ακόμη πιο βίαιη.